آغاز تحقیقات روی «S-300»/ شیوه حفاظت پدافندی از نقاط پرواز ممنوع/ به سامانه‌های خاصی دست یافته‌ایم

در ابتدا توضیحی درباره وضعیت کلی قرارگاه پدافند هوایی بفرمایید.

- امیر سپهری‌راد: پدافند هوایی دارای سابقه‌ای حدود 100 ساله و به اندازه نیروی زمینی است و از زمانی که نیروی زمینی در ایران شکل گرفت، پدافند هوایی هم داشتیم. مأموریت پدافند هوایی در زمان شکل‌گیری، دفاع نقطه‌ای و پشتیبانی از نیروهای زمینی بود که مأموریت دفاع و حراست از کشور را بر عهده داشتند.

رفته رفته با افزایش تهدیدات هوایی، حضور مجموعه پدافند هوایی در قالب گروهان  و گردان‌ در سطح کشور پررنگ‌تر شد تا زمانی که اولین سامانه‌های راداری وارد کشور شد و در جنگ‌هایی که در آن زمان اتفاق افتاد، نیاز به پدافند هوایی بیشتر احساس شد و با ورود سامانه‌های راداری به کشور، پدافند هوایی جزو نیروی هوایی شد و به صورت یک فرماندهی مشغول به انجام‌ وظیفه پرداخت.

بعد از اینکه ما وارد جنگ تحمیلی شدیم، همچنان با ماموریت دفاع نقطه‌ای و دفاع از مناطق حساس و حیاتی، کارش ادامه یافت. تا اینکه در 8 سال جنگ درخشش‌های بی نظیری از خودش نشان داد و در آن زمان مقام معظم رهبری در مجلس گفته بودند، پدافند هوایی بسیجیان نیروی هوایی هستند. پدافند هوایی در زمان جنگ و در عملیات‌های بیت المقدس و والفجر 8، حدود 135 هواپیمای دشمن را سرنگون کرد که یک مدال افتخار برای پدافند هوایی است.

بعد از اینکه جنگ به پایان رسید، مسئولین، کارشناسان دفاع هوایی و تئوریسین‌های پدافند هوایی با توجه به دکترین دفاعی کشور و با توجه به اینکه احساس شد تهدیدات در 360 درجه وجود دارد، مأموریت آن گسترش پیدا کرد و از یک فرماندهی در زیر گروه نیروی هوایی، با تدبیر فرمانده‌ی معظم کل قوا (مدظله العالی)، در 10 شهریور 87 تبدیل به یک قرارگاه شد، یعنی فراتر از یک نیرو.

این قرارگاه با در کنترل عملیاتی گرفتن کلیه یگان‌های پدافند هوایی در نیروهای مسلح و شبکه دیده‌بانی بسیج و ناجا، توانست کار خود را توسعه دهد و هر سال کارش بیش‌ از پیش ارتقا پیدا کرد. موید این آمادگی و افتخار پدافند هوایی، نشاندن پهپاد RQ170 در آذرماه سال 90، نشاندن هواپیمای حامل ریگی ملعون در بندرعباس در سال 88، انهدام پهپاد هرمس در سال 93، فرود اجباری هواپیمای ایساف در بندرعباس در شهریور 93 و کنترل صحنه عملیات هوایی دستگیری ملوانان و تفنگداران آمریکایی در جزیره فارسی بود که شاید نقش پدافند هوایی در این زمینه خوب به مردم اطلاع‌رسانی نشد.

از لحظه دستگیری که فکر می‌کنم ساعت 19:05 آن روز بود، پرواز هواپیماهای آمریکایی و تشنجی که  در صحنه هوایی در حال رخ دادن بود توسط پدافند هوایی مدیریت شد. مدیریت صحنه نبرد با هواپیماهایی که برای جستجوی گمشده‌شان وارد منطقه شدند، مانند هواپیماهای اف18، گشتی‌های P3F و سایر هواپیماهای جنگنده تا ساعاتی پس از دستگیری اتفاق افتاد و این مدیریت خیلی مهم بود، صحنه ای که آبستن تشنج  و التهاب بود توسط پدافند هوایی مدیریت شد.

موید دیگر این آمادگی خبری بود که سه سال پیش شنیدیم. ایکائو که سازمان هوانوردی جهانی است، اعلام کرد که آسمان ایران در منطقه، امن‌ترین آسمان است و این مدال افتخاری برای قرارگاه پدافند هوایی است و نشان می‌دهد که زیر ساخت‌های امنیت هوافضایی خوب شکل گرفته است و قرارگاه پدافند هوایی ماموریت خود را در حد سیادت هوایی خوب انجام داده است و این مسیر محقق نمی‌شد، مگر با تدابیر داهیانه مقام معظم رهبری فرمانده معظم کل قوا (مدظله العالی) و تلاش و رهنمودهای فرمانده محترم کل ارتش و فرماندهان و کارکنان خدوم، دلسوز و همیشه بیدار  قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیاء(ص) آجا.

وضعیت شبکه یکپارچه پدافندی کشور که امیر اسماعیلی هم خیلی روی آن تاکید دارند، در حال حاضر چگونه است؟ هماهنگی با نیروهای سپاه چگونه انجام می شود؟

- امیر سپهری‌راد: قرارگاه پدافند هوایی از معدود یگان‌هایی است که دارای مأموریت شبانه‌روزی در سطح نیروهای مسلح است. اگر بیشتر نیروها در زمان صلح در حال مهیا شدن هستند، پدافند هوایی در زمان جنگ و صلح در حال رصد دائمی هوافضای کشور است. پاسخگویی سریع و دقیق در مواجهه با انواع تهدیدات پیچیده با سرعت‌ بالا در لحظه و یا کمتر از 2 دقیقه در 360 درجه کشور و در گسترده جمهوری اسلامی و با پراکندگی بیش از 3000 نقطه و لزوم مدیریت تخصصی در صحنه هوافضایی و مدیریت متمرکز و حفظ وحدت فرماندهی بدون وجود یک شبکه یکپارچه پدافند هوایی امکان ندارد.

در حال حاضر پدافند هوایی در گستره کل کشور و متصل به تمام حساسه‌های جمع‌آوری و کشف، چه در یگان‌های سپاه و چه در یگان‌های ارتش دارای یک شبکه بومی با معماری بومی و امنیت بالا، قادر است تمام تحرکات در صحنه هوافضایی را در لحظه  رصد و زیر 2 دقیقه تصمیم‌گیری کند. مجموعه یگان‌های سپاه و هر یگان که دارای پدافند هوایی است، متصل به این شبکه بوده و تحت این شبکه است و  اقداماتش را انجام می‌دهد و در نهایت تصمیمات عملیاتی به‌صورت متمرکز با قرارگاه خاتم‌الانبیاء(ص) است.

برای تصمیم‌گیری سریع، آیا استقلال عملکرد به یگان‌های پدافندی داده شده است؟ یا تصمیمات به‌صورت متمرکز در قرارگاه گرفته می شود؟

- امیر سپهری‌راد: تصمیم‌گیری‌ها در شبکه برابر تعریف و دستورالعمل به دو شکل اعمال می‌گردد، استقلال تصمیم‌گیری وقتی است که ارتباط یگان‌ها با مرکز قطع‌شده باشد و در این زمان هر منطقه ای می‌تواند به‌عنوان فرمانده متشکل پدافند هوایی کشور در محدوده تحت مسئولیت خودش تصمیم‌گیری کند. یعنی ما شبکه توزیع شده پدافند هوایی به صورت گره‌ها یا نودهای توزیع‌شده در کل کشور داریم و در زمانی که نیاز باشد یا ارتباطی با رده‌های بالاتر برقرار نشود، فرمانده صحنه نبرد برابر دستور العمل در محدوده تحت مسئولیتش به‌ صورت مستقل تصمیم می‌گیرد.

در زمان صلح، این تصمیم گیری به صورت تصمیم‌سازی از نودها  به مراکز فرماندهی و کنترل منتقل می‌شود و بعد از بررسی تصمیم گیری عملیاتی انجام می شود و این اتفاقات در عرض کمتر از 2 دقیقه ابلاغ می‌شود. یعنی تصمیم گیری نهایی درست  است که در فرماندهی‌های منطقه‌ای ما به اسم SOC قابل انجام است ولی در زمان صلح، اگر مورد اضطراری نباشد، تصمیم گیری کلان و مهم به صورت متمرکز در رده‌های اصلی انجام می‌شود.

مراکز اصلی به چه معنا هستند؟

- امیر سپهری‌راد:‌ شبکه، تعریف خاصی دارد و در پدافند به این شکل است که ما چند مرکز فرماندهی کلان در کشور داریم که به صورت سیار و ثابت و توزیع شده وجود دارند و مراکز دیگر به صورت لایه‌های مختلف هستند. مثلاً اگر اتفاقی را دیده‌بان بخواهد اطلاع دهد، ابتدا به مراکز فرماندهی خودش اطلاع می‌دهد، سپس چند مرکز پست فرماندهی اطلاعات خودشان را به مرکز کنترل گزارش می‌دهد،‌ بعدا مرکز کنترل گزارش اطلاعات را با هم تطبیق می‌دهد و به یک رده بالاتر در سطوح منطقه‌ای گزارش می‌دهد، رده بالاتر منطقه‌ای مختار هست که تصمیم نهایی را بگیرد.

ولی در زمان صلح برای اینکه تصمیم‌گیری بهتر و دقیق‌تر انجام شود تصمیم‌گیری نهایی در مرکز فرماندهی و کنترل کشور انجام می‌شود و یک بررسی دوباره انجام می‌شود. این پروسه در کلام، طولانی است ولی چون در شبکه خودکار صورت می‌گیرد، ما  زیر 2 دقیقه این اطلاعات منجر به تصمیم گیری می‌شود.

در موضوع ملوانان و تفنگداران آمریکایی و ایساف همین سیر طی شد؟

- امیر سپهری‌راد: در موضوع ملوانان و تفنگداران آمریکایی، موضوع توسط مراکز پست فرماندهی سپاه به مرکز پست فرماندهی پدافند هوایی اطلاع داده شد، در زمان رویداد، به رده بالاتر جهت به تصمیم‌گیری اطلاع داده شد و کمتر از 5 دقیقه مسئولین اصلی پدافند در جریان کار قرار گرفتند. البته فرمانده صحنه نبرد هوایی ما در منطقه رویداد، به‌ صورت مختار و برابر دستورالعمل عمل می‌کرد.

امنیت سایبری شبکه پدافندی کشور چگونه تامین می‌شود؟ آیا تجهیزات این شبکه داخلی است؟

- امیر سپهری‌راد: یکی از بالاترین حساسیت‌ها در مجموعه یگان‌های نظامی، بحث امنیت ارتباطات و مصونیت در فضای سایبری است و یکی از پیوست‌های فنی شروع قراردادهای ما، همین موضوع است. با اینکه شبکه‌های ما اینترانت و داخلی است و احتمال نفوذ در حوزه نرم‌افزاری به آن تقریباً صفر است، شبکه‌های ارتباطی ما هم صرفاً ملی و کشوری نیستند و شبکه‌های خاص نظامی هستند.

اما امنیت نسبی است، ولی با توجه به افزایش تهدیدات در حوزه سایبر دائما این شبکه‌ها در حال رصد هستند ولی با این حال هیچ احتمالی را منتفی نمی‌دانیم و همواره سعی می کنیم با ایجاد وضعیت‌هایی که مبادی امنیتی کشور و فرماندهان کشور تعریف می‌کنند، دائم در حال چک کردن این شبکه باشیم. تمام تجهیزات ما در این باره بومی هستند و اگر مجبور شویم از تجهیزات اوپن سورس استفاده کنیم، در چارچوب معماری داخلی خواهد بود و پیش بینی موارد امنیتی آن را نیز انجام می دهیم.

آیا در چند وقت اخیر اخطاری به پرنده‌های متجاوز داشته‌اید؟

- امیر سپهری‌راد: تقریباً روزانه به صورت میانگین بیش از 6 مرتبه اخطار در قرارگاه پدافند هوایی داریم. وقتی پدافند هوایی در روز بیش از 1000 هواپیمای عبوری  روزانه را رصد می‌کند، هر تخلفی ممکن است منجر به اخطار شود. در قرارگاه پدافند هوایی اخطار دادن مسئله ساده‌ای است. ممکن است در برخی روزها بیش از 15 اخطار داشته باشیم.

هر هواپیمایی که مرزهای کشور را آگاهانه رد می‌کند، از لحظه‌ای که وارد کشور می‌شود تا لحظه نشستن و یا خروج از آسمان کشور، تحت رصد شبکه پدافند هوایی قرار دارد. دقت می‌کنیم که این هواپیما از روی مناطق هسته‌ای عبور نکند و با توجه به رادارهای موجود، حتی اگر بدلیل بدی آب و هوا، هواپیمایی مجبور به خروج از کریدور خود شود به آن اخطار می‌دهیم تا دوباره به مسیر خود بازگردد.

اگر هواپیمایی نزدیک به مناطق پرواز ممنوع شود، یگان‌های ما آتش به اختیار هستند لذا برای مضون ماندن پرواز از هرگونه رخدادی به آن اخطار می‌دهیم. اگر رصد شبانه‌روزی قرارگاه پدافند هوایی نباشد مسائل ملی پیش می‌آید. البته اخطار مفاهیم متفاوتی دارد، برخی مواقع کشورهای منطقه و فرامنطقه‌ای عمداً تخلف می‌کنند تا هوشیاری ما را بسنجند. بسیاری از این اخطارها ممکن است به خاطر خطای خلبان یا اشکال سیستم‌های ناوبری باشد که چون این رویداد برای ما عادی و تقریبا روزمره است، آن را خبری نمی‌کنیم اما اخیراً اخطار به معنای تجاوز نداشته‌ایم و همان طور که گفتم صرفا تخلف غیر عمدی بوده است.

وضعیت سامانه‌های مختلف پدافندی چگونه است؟ چه برنامه‌ای برای ارتقای سامانه‌های قدیمی دارید؟ آیا اقدامی برای متحرک‌سازی سامانه اس-200 دارید؟

- امیر سپهری‌راد: ابزار و تجهیزات در پدافند هوایی بسیار مهم است. بعد از تفکیک پدافند هوایی از نیروی هوایی، اقدامات خوبی در این حوزه داشته‌ایم و در این مدت کوتاه، تجهیزات‌مان 3 برابر شده است. در حوزه‌هایی، 200 درصد افزایش تجهیزات داشته‌ایم و در آینده شما تنها اسم وخاطره‌ای از اس-200 و هاگ را خواهید شنید.

اگر امروز سامانه مرصاد را می‌بینید، این سامانه در بحث برد و انهدام و کشف مشابهتی با سامانه هاگ ندارد. امروز سامانه‌هایی داریم که قابلیت بسیار بالاتری از اس-200 دارند. یکی از آنها، سامانه تلاش است که در ارتفاع بالا بسیار قدرتمندتر از اس-200 است. ما در حوزه کشف در تمام ارتفاع‌ها، خودکفا هستیم. در بعضی حوزه‌ها حتی مدعی هستیم به گونه‌ای که در بعضی از حوزه‌های کشف، برای اولین بار در دنیا به سامانه‌هایی خاص دست یافته‌ایم.

در حوزه سیستم سلاح، کاملا خودکفا هستیم و با توجه به افزایش تهدیدات مجبور هستیم خودمان را آماده نگه داریم. البته قرارگاه پدافند هوایی از سال‌ها قبل خودش را برای مقابله با دشمنان فرامنطقه‌ای آماده کرده و با این آمادگی مسلما در منطقه حرفی برای گفتن داریم. گرچه مدعی هستیم در مقابل قدرت‌های فرامنطقه‌ای هم حرفی برای گفتن داریم.

آسمان ایران در منطقه نفوذنا پذیر است، البته نفوذ ناپذیری در معادلات نظامی معنای مشخصی دارد. این بدان معنا نیست که هیچ هواپیمایی با سطح مقطع کم نمی‌تواند مرز کشور ما را قطع کند، این یک اصطلاح بین‌المللی نظامی است که مولفه‌های مختلفی دارد. لذا مدعی هستیم در منطقه با تجهیزات پدافندی که از مجموعه‌های یگان‌های نیروهای مسلح در کنترل عملیاتی داریم، آسمان نفوذناپذیری داریم.

هر سیستم سلاحی یک تعریفی دارد. سیستم سلاح راهبردی الزاماً نباید متحرک باشد، ولی ما این کار را کردیم؛ سیستم سلاح راهبردی اهدافش مشخص است یعنی اس-200 را علیه یک پهپاد بکار نمی‌برند بلکه علیه دسته‌های پرتعداد هواپیماهای دشمن و یا بمب افکن‌های راهبردی پهن پیکر و هواپیماهای ارتفاع بالا استفاده می‌کنند. شرایط اقتضایی به ما دیکته می‌کند اگر در مسائل نظامی با کشورهای فرا منطقه‌ای توازنی در حوزه تجهیزات فراهم نیست،‌ ما در آمایش و تاکتیک تغییرات می‌دهیم و فضایی ایجاد می‌کنیم که غیرقابل پیش بینی برای دشمن است. این الزامات گاهی باعث می‌شود که سیستم سلاحی که  راهبردی است را تاکتیکی و متحرک کنیم.

آیا رصدی روی هواپیماها و ناوهای هواپیمابر آمریکایی در خلیج فارس وجود دارد؟

- امیر سپهری‌راد: پدافند هوایی دیده نمی‌شود و در تمام کشور با امواج رادار و شبکه‌های شنود سیگنالی خود حضور دارد. وقتی ادعا می‌کنیم رصد آنی داریم یعنی در لحظه، تمام سیگنال‌هایی که در فضا منتشر می‌شود را رصد می‌کنیم. وقتی هواپیمای ایساف در خارج از مرزها قصد دارد کشور را منحرف کند و با مُعرف جعلی دیگری وارد مرزها شود، چطور جمهوری اسلامی اعلام می‌کند که این هواپیما نظامی است و سرنشینان آن نظامی هستند و با وجودی که مبادی کشوری نگران هستند که دستور نشستن به آن هواپیما داده نشود،‌ ما اصرار کردیم و هواپیما را نشاندیم و دیدیم تمام سرنشینان آن نظامی هستند، این حاصل اشراف اطلاعاتی و رصد دائمی است.

ناوهای هواپیمابر هرگونه تحرکی از دورترین نقطه دریای عمان تا خلیج‌فارس داشته باشند و یا پرواز هواپیماهای آنان و حتی خاموش - روشن کردن رادارهای‌شان به‌صورت لحظه‌ای رصد می‌شود و اگر اقدامی در سطح تاکتیکی و راهبردی لازم باشد، انجام می‌شود.

برنامه‌ای برای شناخت تجهیزات و تاکتیک‌های دشمن دارید؟

- امیر سپهری‌راد: اصول اولیه و اساسی ما دشمن شناسی است. ما چه در زمانی که وارد دانشگاه می‌شویم و بعد از فارغ التحصیلی و چه در زمانی که در میدان هستیم در حال مطالعه و دانش‌آموزی هستیم. اگر دشمن را نشناسیم، نمی‌توانیم اقدام مقابله‌ای برای آن انجام دهیم. ما هرگونه تجهیزاتی را از منابع پیدا و نهان به‌صورت لحظه‌ای از مبادی مختلف در کشور، رصد می‌کنیم و جمع‌آوری می‌کنیم و برای مقابله با آن برنامه‌ریزی می‌کنیم. با هر سیستم نظامی و امنیتی را که مرتبط با ماموریت پدافند هوایی است، آشنایی داریم و حتی سامانه‌ها و تجهیزاتی که کشورهای همسایه در حال تحقیق روی آن هستند را نیز می‌شناسیم و باید بشناسیم.

مثلاً سامانه موشکی پاتریوت، یک سیستم پدافندی زمین به هوا است که همکارانی که کار آفندی می‌کنند باید آن را خوب بشناسند اما ما هم به تمام نقاط ضعف و قوت آن مسلط هستیم.

آیا با کشورهای همسایه و دوست همکاری نظامی دارید؟

- امیر سپهری‌راد: بله این یکی از اصول هر سازمان‌ نظامی است. ما مخصوصا با کشورهای دوست تبادل اطلاعات داریم، همانطور که آنها نیاز دارند ما هم اگر نیاز باشد با آنها ارتباط برقرار می‌کنیم.

امیر اسماعیلی گفتند قرار است صیاد 3 را در سامانه تلاش بکار بگیریم، آیا این اتفاق افتاده است؟ آیا اس-200 از این سامانه حذف شده است؟

- امیر سپهری‌راد: خیر، اس-200 حذف نشده است. همانطور که گفتم در آینده نزدیک دیگر اسمی از سامانه‌های غربی و شرقی را نخواهید شنید و اولین نام‌ها را باید در خاطرات‌تان جستجو کنید. سامانه تلاش یک سامانه بومی در ارتفاع بلند و همزمان در ارتفاع متوسط است، با توانمندی بسیار بالاتر و بهتر از اس-200، این سامانه عملیاتی بوده و در حال تولید انبوه است.

در ارتفاع بالا در سامانه تلاش از موشک صیاد 3 استفاده شده است؟

-  امیر سپهری‌راد: در این سامانه برای پوشش ارتفاع بالا از موشک جدیدی استفاده شده است.

وضعیت استقرار سامانه تلاش چگونه است؟

- امیر سپهری‌راد: این سامانه به تعدادی که تولید شده، بلافاصله در سامانه یکپارچه قرار داده شده است.

وضعیت استقرار اس-300 چگونه است؟

- امیر سپهری‌راد: اس -300 در نقاط موقت خودش مستقر شده و در شبکه پدافندی کشور قرار دارد و همزمان که در شبکه عملیاتی قرار دارد ما مشغول ارزیابی خاص این سامانه نیز هستیم.

یعنی وصل به شبکه پدافندی است؟

امیر سپهری‌راد: بله. همزمان این سامانه آماده هرگونه اقدام عملیاتی است.

وضعیت حراست از مراکز هسته‌ای چگونه است؟ غربی‌ها خبری را منتشر کرده بودند که حراست از مناطق هسته‌ای فقط به سامانه اس -300 واگذار شده است؟

- امیر سپهری‌راد: الزاما خبر دقیق و درستی نیست. دفاع از مراکز هسته‌ای با توجه به نوع تهدیدات و دالان تقرب به آن مسیر، نیازمند شرایط همراهی‌های خاصی است و نوع این طراحی جهت پدافند موفق بر عهده پدافند هوایی است لذا نیازی نیست ما فقط از سامانه اس-300 استفاده کنیم. ما از سامانه‌های زیادی استفاده می‌کنیم که قصد نداریم نام آنها را اعلام کنیم و آنها در مواقع بحران کارشان را انجام می دهند.

کار پشتیبانی از آتشبارهای سامانه اس-300 توسط  نیروهای داخلی انجام می شود؟

- امیر سپهری‌راد: برابر عرف بین‌الملل، از هر کشوری سیستمی خریداری می‌شود،‌ در مدت مشخصی گارانتی و پشتیبانی الزاما باید توسط آن کشور انجام شود. اما در مورد اس-300 هر چند پشتیبانی از این سامانه بر عهده کشور فروشنده است و اما الزاما نیازی به پشتیبانی تیم فروشنده هم نداریم و در این زمینه نیز خودکفا هستیم. وقتی پدافند هوایی، توان ساخت سامانه‌های برتر از اس-300 را دارد، مسلما در زمینه پشتیبانی این سامانه وابستگی نداریم.

آیا مطالعاتی بر روی اس-300 برای استفاده از تجربیات روس‌ها انجام داده‌اید؟

- امیر سپهری‌راد: نه تنها روی اس-300، بلکه هر سامانه یا سیستم سلاحی که نیازی را در حال و آینده به آن احساس کنیم، حتما مطالعه و برای ساخت آن برنامه‌ریزی می‌کنیم و روی آن کار تحقیقاتی انجام می‌دهیم، الحمد الله به دستاوردهای خوبی هم رسیده‌ایم.