دلایل انتخاب پایگاه همدان به عنوان نقطه مبدا کودتا/ دشمن می‌خواست نیروی هوایی را یک نیروی سرخورده از انقلاب معرفی کند

به گزارش گروه سایر رسانه های دفاع پرس، ۳۷ سال پیش در چنین روزی طرح کودتای نظامی موسوم به نقاب در پایگاه هوایی شهید نوژه همدان کشف و در نطفه خفه شد. آمریکایی‌ها که بواسطه انقلاب اسلامی ایران، منافع خود را در کل منطقه غرب آسیا در خطر می‌دیدند، در آ‌ذر ماه ۱۳۵۸، برنامه کودتایی را به شاهپور بختیار آخرین نخست‌وزیر رژیم ستمشاهی تجویز کردند و نقطه آغاز کودتا را در پایگاه هوایی شهید نوژه همدان قرار دادند.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تاریخ ۳۰ فروردین ۱۳۷۴ در دیدار جمعی از فرماندهان و پرسنل ارتش در خصوص این کودتا فرمودند: «این توطئه (کودتا در پایگاه شهید نوژه) توطئه خطرناکی بود. اما این توطئه هم به‌وسیله ارتشی‌ها خنثی شد. شاید ملت ایران نداند آن کسانی که موجب شدند توطئه کودتاىِ بسیار خطرناک پایگاه شهید نوژه خنثی شود، خودِ جوانان ارتشی بودند که آمدند به ما اطّلاع دادند. یک خلبان جوان در نیمه شب آمد و درِ خانه ما را زد و با اصرارِ زیاد ما را وادار کرد که حرفش را گوش کنیم. حرفش این بود که این کودتا در ظرف بیست‌وچهار ساعت آینده انجام می‌گیرد. بعد هم عناصر دنبال کننده این قضیه - نظامیان و ارتشی‌های متدیّن آن پایگاه - بیشترین نقش را در خنثی کردن آن کودتا داشتند. آن کسی که در این صحنه از ارتش دفاع کرد، خودِ ارتش بود. خودِ ارتش نگذاشت که این چنگال دشمن به او وصل شود و توطئه خود را در ارتش پیاده کند. آن جوان خلبان هم، بعد‌ها جانباز شد. الان هم هرجا هست، امیدواریم که مشمول فضل خدا باشد. این هم یک امتحان بود که توطئه دشمن، باز به‌وسیله خودِ ارتش خنثی شد و از بین رفت».

به منظور واکاوی ابعاد مختلف کودتای نافرجام نقاب و همچنین مقایسه توان نیروی هوایی ابتدای انقلاب با نیروی هوایی امروز ارتش جمهوری اسلامی ایران، به سراغ یکی از امرای با سابقه نیروی هوایی ارتش رفتیم.

امیر سرتیپ دوم «حسین خلیلی» متولد ۱۳۳۵ در ورامین است. او پس از اخذ مدرک دیپلم و در حالی که تنها ۱۹ سال سن داشت، در سال ۱۳۵۴ دوره خلبانی را طی کرد و به کشور آمریکا اعزام شد.

او پس از طی ۲ سال دوره در سال ۱۳۵۶ به ایران بازمی‌گردد و دوره هواپیمایی F۵ را در پایگاه دزفول با موفقیت پشت سر می‌گذارد. همچنین در اوایل سال ۱۳۵۷ به عنوان خلبان هواپیمای شکاری به پایگاه تبریز منتقل می‌شود و در سن ۲۴ سالگی در زمره جوان‌ترین خلبانانی قرار می‌گیرد که در دفاع مقدس حضور پیدا می‌کند.

گفت‌وگو با امیر سرتیپ دوم خلبان خلیلی «مشاور عالی فرمانده نیروی هوایی ارتش» و «تدوین‌گر تاریخ نبرد‌های هوایی نیروی هوایی» به قرار زیر است.

ضمن عرض سلام و احترام. سپاسگزارم از وقتی که در اختیار ما قرار دادید.
امیر خلیلی: من هم خدمت شما سلام عرض می‌کنم. امیدوارم گفت‌وگوی مفید و پُرباری برای خوانندگان داشته باشیم.

تضعیف نیروی هوایی ایران هدف اصلی صدام بود

۱۸ تیر سالروز کشف و خنثی سازی توطئه کودتای نظامی موسوم به نقاب در پایگاه هوایی شهید نوژه همدان است. شروع بحث را از اینجا آغاز کنیم که چرا در میان نیرو‌های مسلح، نیروی هوایی مطمع نظر دشمنان برای اجرای هدف شوم کودتا شد؟

امیر خلیلی: هیبت سهمگین و وحشت‌آفرینی گسترده جنگنده‌های هوایی، سبب شده که در اکثر کودتا‌های نظامی در جهان طی یکصد سال اخیر، نیروی هوایی به عنوان انتخاب اول کودتاکنندگان برگزیده شود. در جریان کودتای ۲ سال پیش ترکیه هم آن نیرویی که بیشتر از سایر نیرو‌های نظامی در مظان اتهام بود، نیروی هوایی ترکیه و خلبانان این نیرو بود. دشمن در همان ابتدای پیروزی انقلاب و با مشاهده رای ۹۸ درصدی مردم ایران به جمهوری اسلامی، دریافت که انقلاب اسلامی ایران از یک ریشه مستحکم مردمی برخوردار است. آن‌ها با محاسباتی که پیش خود انجام دادند، دریافته بودند که با وحشت‌آفرینی و ایجاد رعب در مقیاس شدید، شاید بتوانند در میان مردم کشور از هم گسیختگی و تفرقه به وجود بیاورند. از همین رو سرمایه‌گذاری روی نیروی هوایی برای اجرای کودتای نظامی را دنبال کردند. از سوی دیگر، نیروی هوایی یک نیروی واکنش سریع است و برای اجرای نقشه‌های ضربتی بهترین گزینه محسوب می‌شود. اگر یک لشکر زمینی با اتکا به توانمندی خودش بخواهد همراه تجهیزات و ادواتی که در اختیار دارد، از یک منطقه به چند صد کیلومتر دورتر نقل مکان کند، بیش از ۴ تا ۵ ماه زمان باید صرف کند. در حالیکه توان جابجایی در نیروی هوایی بسیار سریع‌تر است و در فاصله یک ساعته می‌توان مسافت هزار کیلومتری را طی کرد. در ماجرای کودتای نقاب، برنامه دشمن زدن نقاط حساس و حیاتی کشور از جمله بیت حضرت امام خمینی (ره) بود. آن‌ها می‌خواستند تمام برنامه‌هایشان را به فاصله یکی دو ساعت انجام دهند و بنابراین مجبور بودند بر روی نیروی هوایی سرمایه‌گذاری کنند. همچنین عراقی‌ها از چند ماه قبل از تجاوز به حریم کشورمان که در شهریور ۱۳۵۹ صورت گرفت، تمام برنامه‌ریزی‌های خود را جهت استقرار تیپ‌های خود در مناطق مرزی و همچنین استفاده از اطلاعات ستون پنجم در داخل کشور انجام می‌دادند. اسناد متقنی داریم که عراقی‌ها از ابتدا در جریان راه‌اندازی کودتای نقاب بودند و با بختیار خائن کاملا هماهنگ عمل می‌کردند. شاید خود عراقی‌ها هم امید چندانی به موفقیت این کودتا نداشتند، اما آن‌ها هدف مهم‌تری را دنبال می‌کردند. هدف اصلی صدام تضعیف نیروی هوایی ایران بود. در حقیقت سرمایه‌گذاری صدام در کودتای نقاب، جنبه فرعی داشت و هدف اصلی او کاهش توان بازدارندگی ایران در برابر تجاوزی بود که او چند ماه بعد آن را انجام داد. آن‌ها دوست نداشتند ضربات اولیه‌ای که در ابتدای جنگ به ایران می‌زنند با پاسخ نیروی هوایی مواجه شود. صدام می‌دانست که توان نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران روی کاغذ بسیار بیشتر از عراق است و به همین دلیل در صدد کاهش توان هوایی ما بر آمد.

دشمن می‌خواست نیروی هوایی را یک نیروی سرخورده از انقلاب معرفی کند

با توجه به اینکه در آن روز‌ها با تبلیغات سوء و سنگ‌اندازی‌های معاندین داخلی و خارجی، ارتش هنوز قوام لازم را پیدا نکرده بود، طرح کودتاچیان در پایگاه هوایی همدان چگونه قرار بود قابلیت اجرایی پیدا کند؟

امیر خلیلی: در طرح‌ریزی این دسیسه شوم قصد این بود که قبل از حمله سراسری دشمن بعثی به خاک میهن اسلامی انسجام فرماندهی در ارتش کمرنگ شده و با محو ارزش‌های آن هرگونه تردید در پیروزی قاطع دشمن تبدیل به یقین شود. در حقیقت هدف نهایی دشمن این بود که نیروی هوایی را از یک نیروی انقلابی به یک نیروی ناراضی و سرخورده از انقلاب معرفی کند. بی‌درنگ پس از شکست آمریکا در طبس با طرح یک کودتای داخلی آخرین توان و اعتبار نیروی هوایی را در هم شکسته و زمینه عدم اعتماد مردم و مسئولان سیاسی کشور به ویژه امام راحل را نسبت به نیروی هوایی فراهم آورد. از سوی دیگر دشمن می‌خواست با ترویج جو روانی و فشار علیه نیروی هوایی به دلیل انتصاب ناروای این توطئه به نهاجا و ایجاد نارضایتی در میان کارکنان نیروی هوایی، به‌گونه‌ای عمل کند که بسیاری از پرسنل نیروی هوایی (اعم از خلبان و نیروی فنی) با وجود علاقه وافر به شغل و حرفه خویش درخواست رهایی از خدمت کنند.

دلایل انتخاب پایگاه همدان به عنوان نقطه مبدا کودتا

چرا کودتاگران برای انجام کودتا، پایگاه هوایی شهید نوژه همدان را به عنوان نقطه مبدا انتخاب کردند.

امیر خلیلی: در دی ماه ۱۳۵۸ یکی از هواداران شاهپور بختیار به نام مهندس قادسی طرحی را تهیه کرد و نام آن را نقاب گذاشت. این طرح سازمانی دارای شورایی شامل مسئول تهران، مسئول امور شهرستان‌ها، مسئول امور وزارتخانه‌ها، مسئول امور دانشگاه‌ها، انتشارات و تبلیغات، مسئول امور ایلات و مسئول امور چریکی بود. از نظر طراحان گروه نقاب، فتح تهران مساوی با پیروزی در سراسر کشور بود و با تصوری که از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ داشتند گمان می‌کردند که با سقوط تهران همه کشور تسلیم آن‌ها می‌شود. براساس این طرح‌ریزی قرار بود سران کودتا برای برخورداری از پشتیبانی هوایی، پایگاه سوم شکاری موسوم به شهید محمد نوژه را از طریق عناصر زمینی تصرف کنند. دلایلی که این تصمیم را منطقی جلوه می‌داد عبارت بود از این که اولا این پایگاه با تهران فاصله زیادی نداشت؛ دوما امکان جذب عناصر مستعد و قابل اعتماد از رژیم سابق در آن وجود داشت، سوما خارج از شهر همدان بود و چهارما این پایگاه قلب عملیات هوایی در مقابل تجاوز هوایی رژیم بعث عراق تلقی می‌شد. از نظر جغرافیایی نیز پایگاه یاد شده در ۵۰ کیلومتری شهر همدان دور از دسترس مردم قرار داشت. ضمن آنکه سید سعید مهدیون، آیت محققی، حمید نعمتی، ایرج ایران‌نژاد و چند تن دیگر از همدستان عوامل کودتا در آنجا خدمت کرده و به گمان خویش اماکن و کارکنان پایگاه را به درستی می‌شناختند.

هماهنگی شیطانی کودتاگران با رژیم بعث عراق

نیروی انسانی مورد استفاده کودتاگران چه تعداد بود و هماهنگی آن‌ها با نیرو‌های عراقی چگونه شکل گرفته بود؟

امیر خلیلی: برای تصرف پایگاه نوژه قرار بود ۱۲ تیم مرکب از یکصد تن از کلاه سبز‌های تیپ نوهد، حدود ۳۰۰ نفر از دوستداران و آشنایان و خویشاوندان شاهپور بختیار و ۱۲ نفر راهنما از داخل پایگاه به فرماندهی سرگرد کوروش آذرتاش (فرمانده تیپ ۲۳ نوهد پیش از انقلاب) برای تصرف پایگاه نوژه وارد عمل شوند. طبق نقشه و پس از تصرف پایگاه تیمسار محققی برای رهبری عملیات هوایی در اتاق فرماندهی مستقر شده و همزمان سروان حمید نعمتی، سروان محمد ملک، سروان کیومرث آبتین و سروان فرخ‌زاد جهانگیری که هرکدام فرمانده یک تیم بودند، پس از حمله هوایی رژیم بعث عراق اولین اسکادران هوایی را به بهانه دفاع در برابر تهاجم هواپیما‌های عراقی به پرواز در می‌آورند. این اسکادران شامل ۱۶ هواپیما (از مجموع ۵۳ فروند مجهز به بمب، راکد و موشک سنگین بود که برای عملیات احتمالی و مقابله به مثل با عراق در نظر گرفته شده بود) در طرح کودتا عملیات هوایی از نقش محوری برخوردار بود بنابراین هواپیما‌ها باید مسلح به سلاح سنگین بوده و آمادگی کامل پرواز را داشته باشند. قرار بود پرواز‌های نقشه کودتا بر مبنای طرح موسوم به «دستور عملیاتی البرز» انجام شود که طرحی دفاعی برای مقابله با حمله احتمالی عراق به ایران بود و بخشی از امورجاری و عملیاتی پایگاه محسوب می‌شد؛ بنابراین سران کودتا با فرماندهان ارتش بعث عراق به یک هماهنگی شیطانی رسیده بودند که هواپیما‌های عراقی در روز ۱۹ تیر ۱۳۵۹ و در ساعت مقرر وارد حریم هوایی منطقه شده و بلافاصله آژیر قرمز پایگاه که رمز شروع کودتا بود به صدا در آید سپس کارکنان پایگاه سوم همدان هواپیما‌های نیروی هوایی ایران را مسلح و آماده پرواز کنند تا خلبانان وابسته به کودتا در ظاهر برای حرکت به سمت مرز‌ها و پاسخ به ارتش عراق، ولی در واقع برای حرکت به سوی تهران و بمباران اهداف از پیش تعیین‌شده همچون بیت حضرت امام خمینی (ره) به پرواز درآیند. این فرایند باعث انحراف افکار عمومی و مسئولان کشور شده و سوء ظن کمتری را به خود جلب می‌کرد.

پناهندگی چند خلبان به عراق و آمریکا

سرنوشت لیدر‌های اصلی کودتای نافرجام نقاب که در داخل پایگاه هوایی شهید همدان مشغول کار بودند چه شد؟

امیر خلیلی: در میان خلبانانی که در این توطئه دست داشتند و نقش سرکرده را ایفا می‌کردند، چند نفر به کشور عراق پناهنده شدند که یکی از آنان سروان «حمید نعمتی» از خلبانان هواپیمای اف۴ بود. اتفاقا او مدتی بعد با شروع جنگ تحمیلی پخش برنامه‌ای فارسی را از رادیو بغداد با هدف فریب دیگر خلبانان نیروی هوایی بر عهده گرفت. سروان «خسرو بیت‌الهی» که همراه با سروان نعمتی، از نیرو‌های اصلی کودتا بود نیز به آمریکا پناهنده شد.

همه اعدامیان کودتا خلبان نبودند

در جریان افشای توطئه کودتای نقاب، ۲۲ نفر از افسران، درجه داران و همافران نیروی هوایی ارتش اعدام شدند، آیا همه این افراد خلبان بودند؟

امیر خلیلی: در برخی مقالات اینگونه نوشته شده که تمام این ۲۲ نفر خلبان بوده‌اند. در حالیکه اینگونه نبود. سِمت‌های تمام آن افرادی که اعدام شدند مشخص است. سپهبد خلبان «سید سجاد مهدیون»، سرتیپ خلبان «آیت محققی»، سرهنگ خلبان «داریوش جلالی»، سروان خلبان «فرخ‌زاد جهانگیری»، سروان خلبان «محمد ملک»، سروان خلبان «علی اصغر سلیمانی»، سروان خلبان «کریم افروز»، سروان خلبان «امیدعلی بویری»، سروان خلبان «ناصر زندی»، سروان فنی هوایی «بیژن ایران نژاد»، ستوان‌یکم خلبان «مهدی عظیمی فرد»، سروان خلبان «محمد بهروزفر»، سروان فنی هوایی «هرمز زمانپور»، ستوان‌یکم خلبان «نجات یحیی»، ستوان‌یکم فنی هوایی «ایوب حبیبی»، سرهمافر سوم «یوسف پوررضایی»، سرهمافر «جعفر مظاهری کاشانی»، استوار یکم فنی «خداداد رحمتی»، استوار یکم «پرویز بینایی»، ستوان‌دوم فنی «سید جلال عسگری»، ستوان دوم فنی هوایی «جعفر راستگو» و همچنین سرگرد هوایی «سیاوش بیاتی» (فرمانده گروه پدافند هوایی تبریز)، ۲۲ نفری بودند که پس از کودتای نافرجام نقاب، دستگیر، محاکمه و تیرباران شدند.

حفظ اعتماد مردم و نظام به نیروی هوایی پس از کشف کودتا توسط خود ارتشی‌ها

مقام معظم رهبری در فروردین سال ۱۳۷۴ فرمودند که «شاید ملت ایران نداند آن کسانی که موجب شدند توطئه کودتاىِ بسیار خطرناک پایگاه شهید نوژه خنثی شود، خودِ جوانان ارتشی بودند که آمدند به ما اطّلاع دادند»؛ اهمیت اینکه خود نیرو‌های ارتشی توطئه کودتا را خنثی کردند در چیست؟

امیر خلیلی: این نکته بسیار حائز اهمیت است. نیروی هوایی با کشف و خنثی کردن این کودتا، اعتماد مردم و نظام به خودش را حفظ کرد و نگذاشت سایه بی‌اعتمادی بر سر نیروی هوایی سنگینی کند. خداوند متعال را هزاران بار شاکر هستیم که خود نیروی هوایی قبل از آنکه دیگر نیرو‌های حفاظتی سایر دستگاه‌ها وارد ماجرا شوند، با شناسایی و انجام اقدامات فوری، کودتای نقاب را در نطفه خفه کرد.

کمک‌های بلاعوض نظام به خانواده‌های معدومین

رفتار توام با رافت اسلامی نظام با سایر دستگیرشدگان کودتای نقاب، موضوعی است که کمتر به آن پرداخته شده است. در این خصوص بفرمایید.

امیر خلیلی: به درخواست شهید سرتیپ فکوری فرمانده وقت نهاجا و بنا به تقاضای شهید فلاحی و موافقت حجت‌الاسلام محمدی ری‌شهری و با تصویب حضرت امام خمینی (ره) بسیاری از نظامیانی که به جرم کودتا در زندان بودند مورد عفو و عطوفت نظام اسلامی قرار گرفتند. خانواده‌های معدومین نهاجا نیز از کمک‌های بلاعوض برای خرید مسکن برخوردار شدند و در آن سال‌ها ماهیانه حقوقی به مبلغ ۴۵ هزار ریال (با عائله ۴ نفره) به آنان پرداخت می‌شد.

نهاجا در ابتدای جنگ، نبرد را در سه جبهه زمین، هوا و دریا اداره کرد

با توجه به وقایع طبس و کودتای نافرجام نقاب و به دنبال آن تبعات منفی این اتفاقات برای نیروی هوایی ارتش، بفرمایید که نهاجا چگونه توانست توان و روحیه خود را برای مقابله با تهاجم ارتش بعث بازیابی و احیا کند؟

امیر خلیلی: با آغاز تهاجم ارتش رژیم بعث به حریم کشورمان، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران شرایط را برای اثبات هرچه بیشتر هویت و انقلابی بودن خود غنیمت شمرد و به عنوان تنها نیروی واکنش سریع، در برابر ارتش عراق که در آن زمان چهارمین ارتش توانمند جهان بود، قرار گرفت. نهاجا در ابتدای جنگ تحمیلی، نبرد را در سه جبهه زمین، هوا و دریا تا فراهم شدن زمان کافی و لازم برای سایر نیرو‌های مسلح اداره کرد. اجرای عملیات آفندی و پدافندی، از بین بردن زیرساخت‌های اقتصادی و نظامی دشمن، پشتیبانی از سایر نیرو‌های مسلح در راستای اجرای عملیات‌های مختلف، پشتیبانی نزدیک هوایی از رزمندگان اسلام در خطوط مقدم جبهه، قطع خطوط مواصلاتی دشمن و بمباران پی در پی پایگاه‌ها، پادگان‌ها، بنادر نظامی و انبار‌ها و ذخایر به منظور تقلیل توان رزمی تاکتیکی دشمن و… بخشی از اقداماتی بود که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس اجرا شدند.

خلبانان جدید بسیار بهتر از ما پرواز می‌کنند

شما این گزاره را که می‌گوید «خلبانان نسل قدیم ایران به دلیل آنکه دوره‌های نظامی خود را در آمریکا گذرانده‌اند، نسب به خلبانان امروز حرفه‌ای‌تر هستند» قبول دارید؟

امیر خلیلی: اصلا این موضوع را قبول ندارم که خلبانان امروز نسبت به خلبانان هم‌نسل ما در درجه پایین‌تری قرار دارند. اتفاقا بر عکس این نظر را دارم. خلبانان جدید بسیار بهتر از ما پرواز می‌کنند. خلبانان امروز نیروی هوایی تمام آن آموزش‌هایی را که ما در آمریکا دریافت کرده بودیم، از ما فرا گرفتند. نباید اینگونه تصور کرد که، چون ما در آمریکا درس خلبانی خواندیم، نسبت به خلبانان امروز که در داخل کشور این دوره‌ها را گذرانده‌اند، از قابلیت‌های بیشتری برخوردار هستیم. تنها تفاوت کلیدی خلبانان نسل ما و نسل جدید، در میزان «سُرتی پرواز» است که با توجه به ۸ سال جنگ تحمیلی ارتش بعث علیه ما، طبیعی است که سرتی پروازی و میزان تجربه ماموریتی ما نسبت به خلبانان نسل جدید بیشتر باشد. ضمن آنکه ما نیز غالب آموخته‌های خود در آمریکا را به خلبانان نسل جدید منتقل کردیم. ما این آموخته‌ها را همراه با تجربه ۸ سال دفاع مقدس به خلبانان امروز عرضه می‌کنیم. البته باید این را هم بگویم که برخی از سرفصل‌هایی که ما در آمریکا آموزش دیدیم، مخصوص آن منطقه بود و هیچ‌گاه در دفاع مقدس به درد ما نخورد. در مجموع شما شک نکنید که خلبانان امروز ما به مراتب از دانش و قدرت بیشتری برای انجام ماموریت‌ها نسبت به خلبانان نسل ما برخورداند.

امروز شایسته‌ترین خلبان‌ها جذب نیروی هوایی می‌شوند

جذب خلبان در نیروی هوایی امروز سخت‌تر است یا در زمان شما دشوارتر بود؟

امیر خلیلی: در هنگام ورود ما به نیروی هوایی که قبل از پیروزی انقلاب بود، مهمترین ملاک جذب «توان فیزیکی» داوطلبان بود. آن زمان اصلا ورود به نیروی هوایی، بر مبنای شاخص‌های کیفی انجام نمی‌شد در حالیکه امروز از میان ۵ هزار داوطلب حضور در نیروی هوایی به عنوان خلبان، با پالایش‌هایی که صورت می‌گیرد سالانه تنها ۵۰ نفر از شایسته‌ترین‌ها برگزیده می‌شوند و به عنوان خلبان وارد نیروی هوایی می‌شوند.

منبع: میزان