گروه دفاعی امنیتی دفاع پرس: سربازان طی سال‌های ۱۶۷۷ تا ۱۹۰۵ در کوزه‌های گلی باروت ریخته و یک فیتیله باز مانند فیتیله شمع بر روی آن نصب می‌کردند و این کوزه‌ها را پس از روشن کردن فیتیله به داخل دسته دشمن پرتاب می‌کردند، اما در این بین مشکلی وجود داشت و آن اینکه وقتی نارنجک به زمین برخورد می‌کرد، امکان داشت فیتیله قبل از روشن کردن باروت خاموش شود و یا اینکه کوزه پس از برخورد با زمین می‌شکست؛ بدین ترتیب باروت قبل از انفجار در فضای باز بدون اینکه به دشمن صدمه‌ای وارد کند، می‌سوخت.
این روند ادامه داشت تا اینکه در سال ۱۹۱۳ آلمانی‌ها نوعی نارنجک ساختند و برای اولین بار از فیتیله تاخیری زمانی مکانیکی و قابل اطمینان در آن استفاده کردند؛ در طول جنگ جهانی اول برای جبهه مقابل آلمان، اثرات مخرب این نارنجک به خوبی مشهود بود لذا انگلیسی‌ها برای مقابله با آن وسیله‌ای به نام «مایلر بمب» تهیه کردند که در حقیقتی یک نوع بمب بود.
بعد‌ها آمریکایی‌ها ضمن مطالعه نارنجک آلمانی‌ها و بمب انگلیسی ها، طرح کاملی که مزایای هر دو را داشت، تحت عنوان نارنجک شماره یک تولید کردند که اصطلاحا به آن «آناناس» هم می‌گفتند؛ بنابراین «آناناس»، اولین نارنجک از سری نارنجک‌های کنونی بود.
نارنجک (grenade) یا «نارنجک جنگی» نوعی اسلحه گرم است که توسط نفر قابل حمل بوده و علیه نفرات استفاده می‌شود.
نارنجک دارای مقداری ماده منفجره (خرج) است که وزن آن بستگی به نوع خرج مصرفی و وظیفه تعریف شده برای نارنجک دارد، ولی از یک کیلوگرم تجاوز نمی‌کند و توسط محفظه‌ای فلزی احاطه شده است. محفظه فلزی معمولا قابلیت ترکش شدن خوبی دارد تا در صورت انفجار مواد منفجره بیشترین آسیب ممکن را به نفرات دشمن وارد کند.
از نارنجک در جنگ‌های نزدیک مثلا پاکسازی سنگر دشمن یا تیربارچی یا استحکامات دشمن استفاده می‌شود؛ البته نارنجک‌هایی نیز هستند (موسوم به HEAT) که فقط با موج حاصل از انفجار به نفرات آسیب می‌زنند.
نارنجک‌ها دارای ساز و کاری هستند تا جلوی انفجار ناخواسته را بگیرند. این سازوکار در اکثر نارنجک‌ها مشابه است که به آن ضامن نارنجک می‌گویند. ضامن معمولاً شامل سوزن و اهرمی است که جلوی ضربه زدن ناخواسته و اتفاقی سوزن به چاشنی را می‌گیرد. چاشنی ماده‌ای حساس به ضربه است که پس از ضربه سوزن، ماده منفجره را بعد از مدت زمانی در حدود سه تا پنج ثانیه منفجر می‌کند.
البته انواعی از مواد منفجره نیز هستند که احتیاجی به چاشنی ندارند. مانند «نیترو گلیسیرین» که خود در اثر ضربه حاصل از پرتاب نارنجک و برخورد آن به زمین منفجر می‌شود. در این نوع نارنجک‌ها تا ضربه شدیدی نخورند منفجر نخواهند شد که البته این نوع نیز ضامن خاص خود را دارد.
انواع دیگری از نارنجک نیز وجود دارد که برای کشتن افراد طراحی نشده مانند نارنجک صوتی که با انفجار، صدای شدیدی تولید می‌کند و می‌تواند افراد را برای مدت کوتاهی گیج کند یا مانند نارنجک «نوریکه» با انفجار، نور شدیدی تولید کند و یا همانند نارنجک‌های دودزا، اشک آور و بی هوش کننده باشند که توسط نیرو‌های انتظامی برای متفرق کردن تظاهرکنندگان یا رهایی گروگان‌ها استفاده می‌شوند.
البته از نارنجک دودزا در جنگ برای مخفی کردن موقت نفرات و تحرکات از دید دشمن نیز استفاده می‌شود مثلا در هنگام حمله تک تیرانداز دشمن به ستون نفرات، برای ایجاد فرصتی برای پنهان شدن و سنگرگرفتن، از این نوع نارنجک‌ها استفاده می‌کنند.
نوعی نارنجک نیز وجود دارد که برای خاموش کردن آتش مورد استفاده قرار می‌گیرد که طرح و ایده آن توسط مخترعی ایرانی ارائه شده است. این به اصطلاح نارنجک محتوی مواد اطفاء حریق است و ضامنی الکترونیکی دارد.
ضامن: از دو قسمت حلقه ضامن (غیرموقت) و دستگیره ضامن (موقت) تشکیل شده است؛ حلقه ضامن جهت جلوگیری از انفجار نارنجک به مدت طولانی و فعال سازی آن تعبیه شده که تا این حلقه و «پین» همراه آن از نارنجک خارج نشده باشد نارنجک آماده و فعال نخواهد شد. برای اطمینان از آن که نارنجک در دست خود عمل نکند، ضامن دومی به صورت یک دستگیره بر روی نارنجک قرار داده شده و تا زمانی که این دستگیره از نارنجک جدا نشده نارنجک عمل نخواهد کرد.
سیستم احتراق چاشنی، چاشنی تأخیری و فیوز: این سیستم که پس از آزاد شدن ضامن‌ها با کوبش «ماسوره» روی جاشنی باعث احتراق آن شده و پس از زمان معینی که در نارنجک‌های مختلف متفاوت است، باعث عمل کردن فیوز و به دنبال آن مواد عامل می‌شود.
مواد عامل: این مواد در هر یک از انواع نارنجک‌های دستی به دلیل کاربرد آن‌ها متفاوت است. در نارنجک‌های ترکش زا از مواد منفجره قوی و در نارنجک‌های صوتی – نوری از ترکیب چند نوع ماده منفجره که باعث ایجاد نور و صدای شدید می‌شود.
در نارنجک‌های دودزا موادی به کار می‌روند که سوختن آن‌ها باعث تولید مقدار زیادی دود غلیظ شده و در نارنجک‌های اشک آور و خفه کننده از موادی استفاده می‌شود که پس از ترکیب با هم و یا سوختن باعث انتشار مواد شیمیایی سمی و خطرناک گازی شکل در محیط می‌شود که ورود این مواد به چشم‌ها و دستگاه تنفسی باعث ترشح اشک و سوزش چشم‌ها و همچنین ایجاد احساس تهوع و خفگی می‌شود که به مدت طولانی و با وسعت و قدرت زیاد آتشی ایجاد می‌کند که به راحتی و حتی با آب نیز نتوان آن را خاموش کرد.
مشخصات نارنجک:
همانطور که گفته شد نارنجک سلاح پرتابی کوچکی به وزن حدود ۴۵۰ تا ۹۰۰ گرم است که آن را بمب دستی هم گفته‌اند، زیرا ممکن است حاوی یک ماده انفجاری یا شیمیایی باشد، نارنجک‌هایی که با دست پرتاب می‌شوند با عنوان نارنجک‌های دستی طبقه بندی می‌شوند.
نارنجک توسط فرد مورد استفاده قرار می‌گیرد و در موقعیت‌های مختلف تاکتیکی در دسترس است. نارنجک‌های دستی به هنگام حمایت از واحد‌های کوچک در درگیری‌های تن به تن به کار می‌روند.
یک ویژگی اساسی، نارنجک دستی را از دیگر سلاح‌های موجود متمایز می‌کند. این عامل منحصر به فرد این است که به منظور آسیب رساندن لازم نیست آن را با همان دقتی که گلوله شلیک می‌شود، استعمال کرد. دیگر تفاوت‌هایی که نارنجک با دیگر سلاح‌ها دارد عبارتند از:
برد کوتاه:
منظور از برد یک نارنجک دستی فاصله متوسطی است که فرد می‌تواند این وسیله را پرتاب کند.
کوچکترین شعاع خطر موثر:
شعاع خطر موثر عبارت است از محیط منطقه مدور اطراف منطقه انفجار است. برای افرادی که در این منطقه هستند احتمالاً ۵۰ درصد تلفات وجود دارد. البته خارج از این محیط هم ممکن است تلفات وجود داشته باشد.
عمل تاخیری ماسوره:
عمل تاخیری ماسوره به علت وجود عامل تاخیری زمانی در آن است. این حالت باعث می‌شود که نارنجک با ایمنی پرتاب شود. بیشتر نارنجک‌های دستی استاندارد دارای ماسوره‌های تاخیری هستند و قسمت عمده آن‌ها در اثر ضربه منفجر نمی‌شوند و فقط پس از سوختن عامل تاخیری ماسوره است که انفجار صورت می‌گیرد.
ساختمان نارنجک:
بدنه
خرج اصلی
ماسوره
بدنه: قسمتی از نارنجک است که ماده انفجاری یا شیمیایی را در خود جای می‌دهد و شکل ظاهری نارنجک را تشکیل می‌دهد. بدنه ممکن است از هر ماده‌ای ساخته شود و کافی است که بتواند این مواد را در خود جا داده و نگه دارد و احیانا به عنوان ترکش مورد استفاده قرار گیرد.
نارنجک در اشکال مختلف (کره‌ای، استوانه‌ای، خمره‌ای و ...) بوده و جنس آن نیز از چدن، آلومینیم، پلاستیک و. است. بدنه همه نارنجک‌ها تو خالی است (برای جای دادن ماده شیمیایی یا منفجره در خود) و در آن‌ها سوراخی تعبیه شده که می‌توان ماسوره را در میان مواد اصلی قرار داد و به بدنه وصل کرد.
خرج اصلی: عبارت است از ماده شیمیایی یا منفجره‌ای که درون بدنه نارنجک قرار می‌گیرد. همین ماده به نارنجک ویژگی خاصی می‌دهد و ماموریت آن را تعیین می‌کند. خرج اصلی ممکن است ماده منفجره TNT، «پنتولیت» یا از دیگر ترکیبات شیمیایی باشد.
ماسوره: یک وسیله مکانیکی و شیمیایی است که از طریق زنجیره‌ای از عمل‌ها و عکس العمل‌های مکانیکی و شیمیایی پس از طی زمان تاخیر مشخص، موج انفجار یا حرارت تولید می‌کند و بر دو نوع است:
ماسوره انفجاری: که در نارنجک‌های انفجاری به کار می‌رود و زمان تاخیر آن ۳ الی ۶ ثانیه است.
ماسوره اشتعالی: که در نارنجک‌های شیمیایی به کار می‌رود و زمان تاخیر آن ۲ الی ۳ ثانیه است.
ساختمان ماسوره:
بدنه ماسوره که روی بدنه نارنجک پیچ می‌شود و قطعات زیر در آن به کار می‌رود.
حلقه ضامن که اهرم مانع ضارب را در بدنه ماسوره نگه می‌دارد.
اهرم مانع ضارب که اهرم را نگه می‌دارد.
ضارب که باعث ضربه زدن به چاشنی ضربتی به وسیله فشار فنر می‌شود.
فنر ضارب که ضارب را با فشار به سمت چاشنی ضربتی پرت می‌کند.
چاشنی ضربتی که به محض برخورد با خرج حساس، تولید حرارت می‌کند.
خرج تاخیر که بین چاشنی ضربتی اصلی قرار می‌گیرد و زمان تاخیر لازم را ایجاد می‌کند.
چاشنی اصلی (اشتعالی – انفجاری) که حرارت یا موج انفجار را فراهم می‌کند.
عملکرد ماسوره:
الف- وقتی حلقه ضامن را از ماسوره جدا می‌کنند، برای جدا کردن اهرم از بدنه ماسوره مانعی وجود ندارد. فقط نیروی دست است که اهرم را به بدنه و ماسوره نگه می‌دارد.
ب- وقتی که اهرم رها می‌شود، فشار ضارب که با حالت فنری زیر اهرم مهار شده است، پس زده می‌شود.
پ- وقتی که اهرم با فشار فنر از سوزن از بدنه نارنجک دور می‌شود ضارب بر روی محور خود چرخشی می‌کند و با چاشنی ضربتی برخورد می‌کند.
ت- وقتی ضربه ضارب نواخته می‌شود چاشنی ضربتی با زدن جرقه حرارت ایجاد می‌کند و خرج تاخیری را مشتعل می‌سازد.
در این جا به بررسی انواع نارنجک‌های دستی و کاربرد آن‌ها می‌پردازیم:
نارنجک‌های ترکش زا:
از این نارنجک‌ها جهت از بین بردن دشمن در مناطق باز، خندق و حفره‌ها و در جنگ‌های شهری استفاده می‌شود. این نارنجک‌ها پس از انفجار خرج اصلی، ترکش‌های فلزی گداخته را به اطراف پرتاب می‌کنند. این نارنجک‌ها را می‌توان به دو نوع ترکش زای تکه فلزی و ساچمه‌ای و یا دفاعی و هجومی تقسیم کرد:
۱- نارنجک‌های ترکش زای تکه فلزی و ساچمه‌ای:
بدنه اصلی نارنجک‌های ترکش زای تکه فلزی دارای شیار‌هایی شطرنجی شکل است که با انفجار نارنجک، بدنه از روی این شیار‌ها بریده شده و به صورت ترکش‌های مکعبی در محیط پخش می‌شوند (اندازه این ترکش‌ها از چند میلیمتر تا حدود دو سانتی متر و تعداد آن‌ها بسیار زیاد است). در نارنجک‌های ساچمه‌ای، مقدار زیادی ساچمه فلزی به صورت منظم در زیر بدنه قرار گرفته شده که پس از انفجار خرج اصلی، این ساچمه‌ها به اطراف پراکنده می‌شوند.
stinger:این نوع نارنجک‌ها حاوی تعدادی توپ سفت هستند (بعضی‌ها حاوی ساچمه‌های بزرگ) و در محوطه‌هایی که با گروگان و مجرمین کاربرد دارند به محض جدا شدن دستگیره ضامن آن‌ها در عرض ۳ الی ۵ ثانیه عمل خواهند کرد؛ نتیجه عملکرد آن هم گیج شدن موقتی مجرمین است.
۲-نارنجک‌های دفاعی و هجومی:
چاشنی تأخیری این نارنجک طوری تعبیه شده که خرج اصلی نارنجک را پس از مدت حدود ۶ ثانیه منفجر سازد. از نارنجک‌های هجومی زمانی استفاده می‌شود که به دشمن حمله کرده و درگیری در فاصله نزدیک است؛ پس باید نارنجک طوری ساخته شده باشد که پس از پرتاب فرصتی را به دشمن برای بازگرداندن نارنجک به طرف نیرو‌های خودی ندهد؛ لذا چاشنی تأخیری این نارنجک را طوری تعبیه کرده‌اند که پس از حدود ۳ الی ۴ ثانیه خرج اصلی را منفجر سازد و فرصتی را به دشمن برای بازگرداندن نارنجک به سمت خودی نمی‌دهد.
۳-نارنجک‌های صوتی نوری:
این نوع از نارنجک‌های دستی به دلیل کابرد و موارد استفاده از آن‌ها در نیروی ویژه پلیس و کماندو‌های ارتش است؛ این نارنجک‌ها با چاشنی تأخیری کمتر از ۳ ثانیه و خرج بدون ترکش، با ایجاد نور و صدای بسیار شدید، دشمن را برای حدود ۳ ثانیه نابینا و ناشنوا می‌کند و فرصت خوبی را برای دستگیری و یا کشتن دشمن به وجود می‌آورد. این نارنجک را می‌توان با سوراخ‌هایی دایره‌ای شکل و نواری سبز رنگ به دور بدنه شناسایی کرد.
FLASHBANG: برای کور و کر کردن موقتی مجرمین استفاده می‌شود؛ این نارنجک‌ها برای زمانی که مجرمین و گروگان‌ها در یک محوطه بوده و گروگان‌ها در خطر باشند، استفاده خواهد شد. فلش بنگ‌ها به محض جدا شدن دستگیره ضامن بسته به مدت زمان عملکرد آن‌ها (در بعضی ۵ و در بعضی ۳ ثانیه) عمل خواهند کرد.
۴-نارنجک‌های دودزا:
از این نارنجک جهت استتار در هنگام آتش سنگین دشمن و یا برای مشخص کردن محل فرود و یا محل انجام عملیات و یا در هنگام حمله جهت مخفی شدن و غافل گیر کردن دشمن و همچنین جهت آموزش نیرو‌ها با ایجاد ابر غلیظی از دود رنگی (شامل انواع رنگ ها) که موافق یا مخالف با رنگ محیط است، استفاده می‌شود.
تفاوت این نارنجک‌ها با نارنجک‌های دیگر در محفظه بزرگ‌تر و بدنه استوانه‌ای شکل است. خروج دود نیز از سوراخی در قسمت کفی پایین استوانه صورت می‌گیرد. از این دسته نارنجک‌ها به منظور استتار یا علامت دادن هم استفاده می‌شود که در رنگ‌های مختلف به منظور مأموریت‌های متفاوت تولید شده است.
۵-نارنجک‌های اشک آور و خفه کننده:
این نارنجک‌ها با تولید گاز‌های شیمیایی باعث سوزش شدید و آبریزش در چشم و بینی و ایجاد احساس خفگی شدید در انسان می‌شود. از این نارنجک اغلب برای دور و متفرق کردن تظاهرکنندگان و معترضان حکومتی و در مواردی خاص، در میادین جنگی برای خارج کردن دشمن از سنگر‌ها و خانه‌های تیمی و بازداشت کردن آن‌ها استفاده می‌شود.
گاز‌های تولیدی از این نارنجک بسیار سمی بوده و اغلب استنشاق این گاز‌ها با عوارض جانبی همچون آسم، آلرژی، مشکلات حاد تنفسی و بینایی همراه می‌شود؛ استنشاق این گاز‌ها در کودکان و سالمندان و بیماران قلبی و تنفسی حتی منجر به مرگ آن‌ها نیز می‌شود.
۶-نارنجک‌های دستی آتش زا:
از یکی از انواع این نارنجک‌ها به طور گسترده به وسیله معترضان حکومتی به دلیل ارزان و آسان بودن ساخت آن جهت مقابله با نیرو‌های حکومتی و به آتش کشیدن اموال عمومی استفاده می‌شده و می‌شود.
اما از این نوع نارنجک در نیرو‌های نظامی برای به آتش کشیدن انبار‌های سوخت، مهمات و آسایشگاه‌های سربازان دشمن استفاده می‌شود. مواد آتش زای این نارنجک‌ها از موادی مانند فسفر، منیزیم، سدیم و پتاسیم تشکیل شده که پس از آتش گرفتن به هیچ وجه با آب خاموش نمی‌شود و همچنین بر روی افراد سوختگی‌های شدید و دردناکی را ایجاد می‌کند.
۷-نارنجک پرتابی صوتی-دودزا-اشک آور:
هر سه نوع این نارنجک هم به صورت دستی و هم به صورت تفنگی (پرتابی) نیز موجود است که به وسیله پرتاب کننده مخصوص آن پرتاب می‌شوند.
بنابر این می‌توان گفت که نارنجک‌های دستی، این جنگ افزار‌هایی که به آسانی قابل حمل و استفاده توسط نفر است و می‌تواند تأثیرات خوبی را بر جا بگذارد، از انواعی مختلف با کاربرد‌های متفاوت به تولید می‌رسد، یک جنگ افزار استراتژیک و ضروری برای تک تک نیرو‌های پیاده مخصوصاً نیرو‌های ویژه و تکاوران است. حتی می‌توان با یک تغییر کاربری بسیار ساده، یک نارنجک ترکش زا را به یک مین کششی ضد نفر تبدیل کرد.
نارنجک دفاعی Frag
ساخت: کره
رنگ: سبز زیتونی
جنس: چدنی
شکل ترکش: لوزی (از داخل برش خورده)
شعاع ترکش: ۳۰-۳۵ متر
زمان تاخیر: حدود ۵ ثانیه
وزن: ۴۰۵ گرم
نارنجک هجومی دفاعی RG ۴۲
ساخت: شوروی سابق
رنگ: سبز زیتونی
جنس بدنه: ورق فولادی
نوع ترکش: فولاد نازک ورقی
شعاع ترکش: ۲۵ متر
زمان تاخیر: ۳ تا ۴ ثانیه
وزن: ۴۴۰ گرم
نارنجک امریکایی MK ۲
ساخت: ایران و امریکا
رنگ: سبز زیتونی
جنس: چدنی ۴۰ تکه
شعاع ترکش: ۳۵-۴۰ متر
زمان تاخیر: ۳ تا ۶ ثانیه
وزن: ۵۷۵ گرم
نارنجک هجومی RGD ۵
ساخت: شوروی سابق
رنگ: سبز زیتونی
جنس بدنه: فلز
نوع ترکش: ورق نازک فولادی به ضخامت ۱ م. م.
شعاع ترکش: ۲۰ متر
زمان تاخیر: ۳-۴ ثانیه
وزن: حدود ۳۱۰ گرم
نارنجک دستی ساچمه ایی BRM ۷۵
ساخت: یوگسلاوی
مدل: BRM ۷۵
وزن: ۳۳۶ گرم
رنگ: سبز زیتونی
جنس بدنه: پلاستیک
نارنجک دستی RGO
ساخت: روسیه
قطر: ۶۰ میلیمتر
وزن نارنجک: ۵۳۰ گرم
نوع ماده منفجره:RDX
وزن مواد منفجره: ۱۱۴ گرم
شعاع ترکش: ۱۰۰ متر
انتهای پیام/ ۲۳۱
