به گزارش سرویس فرهنگی خبرگزاری دفاع مقدس، در ابتدای برنامه و در طلیعهی بحث، سید ناصر هاشم زاده در پاسخ به چگونگی شکل گیری فرم در سینما و اینکه عاشورا چقدر توانسته فرم خود را در سینما ایجاد کند گفت: «باید منظورمان را از فرم به درستی بیان کنیم. اگر فرم در سینما را آن بخشی در نظر بگیریم که نظر به محتوا ندارد، عاشورا چنین فرمی را ایجاد نکرده است اما عاشورا و تفکر شیعی ساختاری را ارائه داده که فرم و محتوا تواما در آن اندیشیده شده است. ما شاهد بودیم که فرم های زیبایی هم متاثر از حماسهی کربلا در ادبیات به وجود آمد و محتواهای عمیقی هم در آن ها بیان شد. البته سینما هم به مثابه یک هنر، بعد از انقلاب اسلامی به این مساله توجه کرده است ولی پرداختن به موضوع عاشورا یک مساله است و تاثیر عاشورا در سینما، مساله دیگری است.«
هاشم زاده: ما به عاشورا وفادار نیستیم و به آن معرفت نداریم
وی ادامه داد: «در واقعه عاشورا همه مسائل مورد نیاز انسان، جلوه گر شده است و این واقعه در همه ابعاد زندگی پیام دارد و آینهی همهی عالم، همه غیرت و همه دین داری، هم در صورت و هم در سیرت است. این مسایل می توانند در سینما مد نظر باشند اما به شرطی که قضیه عاشورا به درستی فهم شود. اول معرفت و عشق نسبت به موضوع لازم است و بعد از آن است که این معرفت و عشق بر فرد تاثیر می گذارد و وضعی در او به وجود می آورد که این وضع به تاثیر بر اعمال و آثار فرد منجر میگردد. اگر امروز واقعه عاشورا در سینمای ایران مغفول مانده، باید دلیلش را در آن معرفت و عشق اولیه جستجو کنیم.»
وی در پاسخ به سیدامیر جاوید مجری-کارشناس برنامه در خصوص این دوگانگی که هنرمندان ما به عاشورا محبت و معرفت دارند اما چرا این معرفت در آثارشان جاری نمیگردد، صحبت کرد و بیان داشت: «در نمایش عظیمی که امام حسین (ع) در محضر خداوند ارائه داد، اخلاص و صدق متبلور بود وحال سوال این جاست که این اخلاص و صدق چگونه باید در سینما تبلور پیدا کند؟ درحالی که اصل سینما بر دراماتیک بودن، به معنای نمایشی بودن، و به گونه ای خودنمایی کردن است؟ ادب و هنر دینی می خواهد به آن اخلاص نزدیک شود و از این تظاهر و خودنمایی دوری گزیند.» سید ناصر هاشم زاده در مقام تمثیل و توضیح، با اشاره به اوج ولایت مداری و وفاداری حضرت عباس (ع) در واقعه عاشورا اضافه کرد: «فرهنگهایی در این واقعه عرضه می شوند که با سینمای ما تعارض جدی دارند مثلا نوع مواجهه دو برادر ناتنی، در سینمای ما معمولا محل شروع نزاع و درگیری است اما این موضوع در کربلا به گونه ای دیگر جلوه میکند. درواقع نبود معرفت نسبت به شخصیت ها و نوع رفتارشان نسبت به ولی زمان و نوع اطاعت کردنشان، در سینمای ما این فاصله را ایجاد کرده است.»
وی به این سوال مجری برنامه که چرا عاشورا در سینمای افرادی که متشرع هستند و عشق به اباعبدلله(ع) دارند هم به خوبی دیده نمی شود چنین پاسخ داد: «این افراد در ورود به این حیطه احتیاط می کنند، چرا که این قضیه اعجابآور است و ترس ایجاد میکند. البته در معرفت ما هم تجدید نظر لازم است و ما هم وقتی که به مساله عاشورا می پردازیم نسبت به آن وفادار نیستیم و معرفت کافی نداریم.»
سلام بر حسین و لعنت بر یزید در سینمای ما جریان نشده است
هاشمزاده در ادامه گفت متاسفانه تاثیرات فرهنگی عاشورا، در مناسبات اجتماعی امروز جامعه ما به خوبی بروز پیدا نکرده و تنها تاثیرات مقطعی وجود داشته است. وی با بیان این نکته که فرهنگ نذری دادن، برخورد ما با آب و این قبیل جزئیات، در مقابل عظمت عاشورا کوچک است متذکر شد که البته همین شکلهای موجود هم در سینمای امروز ما، دیده نمی شوند و نسبت به آن ها کم عنایتی و بی توجهی وجود دارد. همین سلام بر حسین و لعنت بر یزیدی که هنگام نوشیدن آب می گوییم در سینمای ما جریان نشده است. وی با بیان علل دیگری چون وجود هراس و احتیاط در هنرمندان برای پرداختن به مضامین و فرهنگ عاشورایی راه حل را چنین ارائه نمود که تابوها باید شکسته شوند و باید جسارت به خرج داد و در این زمینه به پیش رفت.
سینمای دفاع مقدس؛ فرمی که عاشورا در سینما ایجاد کرده
در ادامه جاوید، مجری-کارشناس برنامه با طرح این بحث که دفاع مقدس ما، برگرفته از فرهنگ عاشورا بوده و سینمای دفاع مقدس هم باتوجه به همین فرهنگ به وجود آمده و فرم خودش را خلق کرده است، از چگونگی ایجاد فرم توسط عاشورا در سینما پرسش کرد که هاشم زاده نیز ضمن تایید جاوید، سینمای دفاع مقدس را حاصل نفس گرم اهل معرفت دانست و گفت: «عاشورا به واسطه دفاع مقدس فرم خود را در سینما ایجاد کرده. سینما در پرداخت دفاع مقدس به طور خاص لبیک گفته است، هر چند کمبودهایی هم وجود دارد. باوجود اینکه تاکنون صحنه های خوبی آفریده شده و فیلم های خوبی ساخته شده اند اما هنوز با ارزشگذاریهای خاص کربلا و عاشورا فاصله داریم و باید به سمت آن ها حرکت کنیم. سینمای ما در یک سری از امور واقعا پیشرفت کرده و ارزش های دفاع مقدس را به خوبی ارائه داده است. در دفاع مقدس ما اتفاق بزرگی رخ داده و این اتفاق خودش را به خوبی در سینمای ما نشان داد، هرچند گاهی دچار ضعف شده و شعارزده از کنار مسایل عبور کرده و یا دچار سادگی و خام دستی شده است.»
آذرپندار: جبهه حق نمایشی نیست!
در ادامهی برنامه مهدی آذرپندار، کارشناس و منتقد سینما از طریق تماس تلفنی روی خط برنامه سینمامعیار قرار گرفت و در پاسخ به چرایی عدم بازنمایی درست واقعه عاشورا و شخصیت های آن در سینما گفت: «این مساله تاحدی هم به ذات سینما برمی گردد و همه ی اشکالات متوجه کم کاری ها و عملکرد غلط افراد نیست. جبهه حق، به علت ماهیتی که دارد چندان نمایشی نیست. از یک سو عالم تصویر عالم شهود است و از سوی دیگر مضامین جبهه حق مربوط به عالم غیب است و نمایش دادن عالم غیب و نادیدنی ها بسیار سخت است! وقتی می خواهیم واقعه عاشورا را نشان دهیم، ناگزیر باید آن را تنزل دهیم و به همین دلیل بخشی از حقایق آن فروکاسته می شوند. وقتی مخاطب روی پرده با چنین تصویری مواجه می شود، میان این تصویرسازیها با همهی آن چه که قبلا بر منابر و روضه ها شنیده بوده، تفاوت های جدی می بیند.»
باید به سراغ سمبلیسم برویم
وی در ادامه با بیان این نکته که این ایراد ماهوی منجر به بن بست نمی شود، به نظریات شهید آوینی اشاره کرد و راهکار را این چنین پیشنهاد داد که «شاید باید در برخی مضامین به سراغ سمبلیسم برویم. معمولا وقتی قصد بیان مستقیم وقایع را داشته ایم، حتی با صرف هزینه های هنگفت و تلاش های بسیار، هرچند با نیت های درست اما نتیجه مقبولی نگرفته ایم.»
آذرپندار ضمن قیاس مدیوم سینما و تصویر با مدیوم تئاتر و نمایش، در پاسخ جاوید که سنت تعزیه را یادآوری نمود، تاکید کرد: «در تعزیه مسئلهی فاصله گذاری وجود دارد و غرقه شدنی که مختص عالم سینماست اساسا در تعزیه رخ نمیدهد و شکل نمیگیرد. علاوه بر این، اشکالات تصویری شدن وقایع در تعزیه هم وجود داشته است هرچند شعر به همراه موسیقی، صدا و لحن به کمک تعزیه آمده اند و بسیاری از اشکالات آن را حل کرده اند.»
وی در پایان صحبتهای خود متذکر گردید که «ما هر وقت سعی کرده ایم از گوشه و کنار به واقعه عاشورا نزدیک شویم موفق تر بوده ایم و ظاهرا این نگاه حاشیه ای و گذرا بهتر از پرداخت مستقیم به موضوع و رفتن به سراغ مقاتل است.»
به دنبال این گفتوگو یکی از شنوندگان برنامه، طی تماس تلفنی از کارشناسان برنامه پرسید که اگر نمایش امر قدسی و شخصیت های مقدس تعارض ذاتی با مدیوم سینما دارند، چطور حضرت مسیح در سینمای غرب مورد توجه بوده و بارها بازنمایی های تصویری متعددی از ایشان و داستانهای مربوطهشان صورت گرفته است؟ وی در ادامه با مدنظر قرار دادن و طرح احتمالی دیگر، بیان داشت که شاید سینماگران ما عمدتا در پی بیان مسایلی هستند که اساسا اجازه نمیدهد فضایی برای پرداختن به فرهنگ عاشورایی باز شود.
نقیب السادات: زمانی می توان مقوله ای را نهادینه کرد که حجم کافی از پرداخت ها وجود داشته باشند
دیگر مهمان تلفنی برنامه دکتر سیدرضا نقیب السادات بود. ایشان در پاسخ به این سئوال که تاثیرات فرمی عاشورا در روایت های سینمایی چه بوده است گفت: «نگاهی به تولیدات سینمایی ما نشان می دهد که مضمون پردازی و سوژه عاشورا مورد توجه قرار گرفته است و ما توانسته ایم روایت شیعی خودمان را با نگاهی حقیقت طلب و واقع گرایانه در سینما بیان کنیم اما به روایتهایی از نگاه سوم شخص، مانند فیلم روز واقعه، کمتر پرداخته شده است.» وی با تاکید بر نقش تکرار در نهادینه کردن مفاهیم در ذهن مخاطبین گفت: «زمانی می توان مقوله ای را نهادینه کرد که حجم کافی از پرداخت ها وجود داشته باشند. ما در سریال های تلویزیونی پیام عاشورا را با محوریت حضرت سیدالشهدا (ع) بهتر بازنمایی کرده ایم اما در سینما اینگونه نبوده است و روایت گری عاشورا نیاز به توجه بیشتر نسبت به جاذبه های موجود در این واقعه دارد.»
شاهنگی: عاشورا مجموعه ای از ژانرهاست
حسن شاهنگی، به عنوان آخرین کارشناس حاضر در برنامه، ابتدا به دستهبندی شیوهی پرداخت به حماسهی حسینی در سینما در دو قالب غیرمستقیم و مستقیم پرداخت و سپس با نگاهی آسیبشناسانه نسبت به ضعفهایی که گریبانگیر پرداخت روایتهای عاشورایی در سینماست، گفت: «عاشورا هم در سینمای دینی می گنجد و هم در سینمای تاریخی و نسبت به این سینما از طرف مخاطب اقبال ویژه ای وجود دارد که باید از این ظرفیت بهره گرفت. عاشورا تکراری و کلیشه ای نمی شود. عاشورا به تمام معنا یک سینمای فاخر است و این سینما ارکانی دارد و یک رکن آن، ایده است و کجا میتوان ایده ای چنین فاخر یافت که قهرمانی در عین این که شکست می خورد پیروز است.» وی با اشاره به تنوع مضمونی موجود در واقعهی عاشورا گفت: «ژانرهای توامانی در این واقعه عظیم وجود دارند و واقعه عاشورا، در حقیقت هم تراژیک است و هم درام است، هم حماسی است، هم جنگی است و هم سیاسی-اجتماعی است.» وی با تذکر خطر «اسطورهسوزی» چنین ادامه داد که «هر ملتی میراث ها ی فرهنگی و تاریخی دارد که اگر آن ها را بازنمایی نکند، دیگران به زعم خودشان با نگاهی دیگر این کار را خواهند کرد. رسالت ما اولا حفظ این میراث و جلوگیری از تحریف آن و ثانیا نشر و گستراندن این میراث عظیم است. سینما با جذابیت های دیداری فوق العاده خود می تواند در این عرصه وارد شده و از این ظرفیت ها استفاده نماید.»
شاهنگی در پایان این پنجشنبهی سینمامعیار با غریب خواندن امام حسین (ع) در سینمای امروز ایران گفت «ندای هل من ناصر حسینی، باید از طرف سینماگران و هنرمندان متعهد کشور لبیک گفته شود و این رسالت، قبل از آن که رسالتی هنری باشد دینی است که بر دوش هنرمندان قرار گرفته تا تلاش کنند حق امام حسین (ع) را به درستی ادا نمایند.»
برنامه رادیویی سینما معیار پنجشنبه ها ساعت 16 از رادیو گفت وگو پخش می شود. برنامه ای به مجریکارشناسی سید امیر جاوید و تهیه کنندگی و سردبیری محمد جواد طالبی که سعی دارد ضمن پرداختن به مسائل اساسی سینمای ایران سطح آگاهی مخاطب از فیلمهای روی پرده را بالا ببرد.
فایل صوتی برنامه سینمامعیار از طریق پایگاه اینترنتی رادیوگفتگو به نشانی radiogoftogoo.ir قابل دسترسی است.
انتهای پیام/
