به گزارش خبرنگار فرهنگ دفاع‌پرس، کتاب «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» (نوشتۀ محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه)، از مهم‌ترین کتابهای چاپ سربی در عهد ناصرالدین شاه است که در سال ۱۳۰۴ قمری به چاپ رسیده است. این کتاب در عین حال که یک مقتل و شرح واقعۀ کربلاست، متنی تطبیقی نیز هست که ضمن رجوع به متن‌های پیش از خود، جامعۀ ایرانی آن دوران را با مسائل سیاسی و اجتماعی دیگر دول جهان آشنا می‌سازد.
محمدرضا بهزادی و علیرضا قاسم‌خان پژوهشگرانی هستند که بعد از حدود ۲۵ سال که تصحیحی از این کتاب روانه بازار نشر شد، مجددا به نشر کتاب «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» پرداخته‌اند.
محمدرضا بهزادی به پیشینه فکری و فرهنگی ناصرالدین شاه پرداخت و با بیان اینکه فکر می‌کنم بسیار پیش‌تر از جمال‌زاده، ناصرالدین‌شاه به‌فکر داستان‌نویسی و روایت‌پردازی بوده است، عنوان کرد: ناصرالدین شاه نمونه‌های مختلفی از این اقدامات داشته است که طی سال‌های اخیر در مجموعه‌های تاریخی شاهد پرداختن و جمع‌آوری آنها بوده‌ایم و کتاب «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» نیز از این دست اقدامات است.
این پژوهشگر عنوان کرد: اعتمادالسلطنه در وقایعی که در تاریخ (شنبه، ۱۴ محرم ۱۳۰۵) یعنی یک سال بعد از اینکه کتاب «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» را از طرف ناصرالدین‌شاه سفارش بگیرد؛ می‌نویسد «صبح دارالترجمه رفتم؛ خدمت شاه رسیدم. بلافاصله بعد از نهار خانه آمدم. حکیم الممالک، میرزا علینقی مجلس روضه‌خوانی رفته بود؛ مجتهد تبریز (میرزا حسن آشتیانی) آنجا بودند. تعریف زیاد از کتاب «حجه‌السعاده» که من در وقایع سنه ۶۱ تالیف نموده بودم، کرده بودند. به‌شاه هم عرض می‌کردند، شاه نسخه‌ای از کتاب خواستند که ملاحظه فرمایند.
وی خاطرنشان کرد: نوشته‌ها اعتمادالسلطنه مشخص می‌کند با اینکه ناصرالدین‌شاه شخصا دستور نگارش این کتاب را داده بودند، اما روند نگارش آن راپیگیری نکرده و نتیجه کار را ندیده بودند. اعتمادالسلطنه ادامه می‌دهد، «این کتاب را پارسال به فرمایش شاه، سه‌چهار ماه زحمت کشیدم و نوشتم. شاه مطالعه نفرمودند، من هم، چون خیلی زحمت کشیده بودم، لابد چاپ کردم و نذر مرحوم پدرم اعتمادالسلطنه نمودم. امسال تمام روضه‌خوان‌ها و ... تمجید این کتاب را کردند.
بهزادی با بیان اینکه اعتمادالسلطنه کتابخانه بزرگ و مفصلی داشته است، تصریح کرد: ایشان دارای یک مجموعه بسیار بزرگ بوده که بعد از فوت ایشان بخشی از آن پراکنده و بخش دیگری از آن همسرشان (اشرف‌السلطنه) بُرد و زمانی که اشرف‌السلطنه زن سید حسین نایب‌التولیه (نایب‌التولیه عرب) شد، این آثار به آستان قدس رضوی سپرده شد.
این پژوهشگر، استفاده اعتمادالسلطنه از کتابخانه ناصرالدین‌شاه و آثار روز دنیا و مقاتل برای نگارش «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» را نقطه برجسته این کتاب دانست و تاکید کرد: در تمام بخش‌های کتاب «حجه‌الشهاده» منبع‌شناسی بسیار دقیق وجود دارد؛ دقیقاً نوشته شده این مطلب را چه کسی و از چه کتابی نقل کرده است. چیزی که در این کتاب خیلی جالب است، این است که ما می‌دانیم در دوره قاجار به‌خصوص در دوره ناصری، علاوه بر سامرا، در شهر‌های کربلا، حله حوزه‌های علمیه قوی وجود داشته است؛ خصوصا در لکنو (هندوستان) حوزه مفصلی وجود داشته است که علامه صاحب عبقات الانوار میرحامد حسین لکنوی صاحب این مجموعه حوزه بوده‌اند. ایشان مجموعه کتاب چند ده جلدی عبقات الانوار را نوشته‌اند که یکی از کتب مهم شیعه است که کمتر به آن توجه می‌شود چراکه بعد از دوره استقلال هندوستان مجموعه حوزه لکنو از بین رفت و چیزی از آن باقی نمانده است. من مجموعه نامه‌هایی که مرحوم میرحامدحسین به علمای ایران نوشته بود از جمله‌ی نامه به شمس‌العلما عبدالرب‌آبادی که از اجزای اعتمادالسلطنه در وزارت انطباعات و نامه به مرحوم حاج حسین نوری نوشته بود و کسان دیگر را به نحوی پیدا کردم. در بیشتر این نامه‌ها مثلا اشاره شده است که اعتمادالسلطنه از شمس‌العلما خواسته تا از میرحامدحسین نسخه‌ی از کتاب‌شان را ارسال کنند لذا معتقدیم در این کتاب از آثار روز استفاده شده است.
وی ادامه داد: نسخه‌ی که از عبقات الانوار در کتاب «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» استفاده شده است، چاپ سال ۱۳۰۳ در لکنو هست. پس اعتمادالسلطنه علاوه بر تمام کتاب‌هایی که می‌دیده است، کتابهای روز دنیا را نیز بررسی کرده است. نسخه‌ی که بنده از «حجه‌الشهاده» داریم بخاطر نوع چاپ سربی آن خیلی خاص است که وقتی با چاپ سربی سفرنامه اول ناصرالدین شاه تطبیق داده می‌شود که نوشده شده تب محمدحسن که معلوم می‌شود منظور همین اعتمادالسلطنه است آن را چاپ کرده است که بسیار خاص است. نوع چاپ این کتاب به‌لحاظ چاپ، چاپ سربی دوره دوم قاجاریه است و از جهت‌های مختلف از جمله آثار نادر است.
بهزادی به کتاب «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» اشاره کرد و آن را یک مقتل منقح دانست و ادامه داد: اعتمادالسلطنه در این کتاب آن‌چیزی‌هایی که به‌نظر می‌آمده سندیت کمتری دارد یا کمتر مورد اشاره قرار داشته را ذکر نکرده است لذا «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» یک مقتل منقح و پیرایش شده است که مرتب و گردآوری شده است. تطبیق صورت گرفته در اسناد براساس تقویم‌های ایرانی صورت گرفته است یعنی همگی با سلسله‌های ایرانی تطبیق پیدا کرده است. احاطیه‌ی مجموعه افراد درگیر «حجه‌السعاده فی حجه‌الشهاده» در مطالب آمده در کتاب وجود دارد تا بتوانند پنین کتابی را پیاده کنند و بسازند.
این پژوهشگر اظهار داشت: تغییراتی برای خوش‌خوان کردن کتاب صورت گرفت، اما سعی شده متنون عربی ترجمه نشود تا افراد بیشتری از آن استفاده کنند لذا سعی شد در این چاپ اتفاقاتی رقم بخورد که کتاب توسط افراد بیشتری خوانده شود.
انتهای پیام/ 121
