آسیب های تزریق معماری غربی به جوامع شرقی

به گزارش خبرنگار اجتماعی دفاع پرس،یکی از موارد مطروحه از سوی امام خامنه ای در عرصه سبک زندگی اسلامی به شیوه معماری معطوف می شود،موردی که موید بینش عمیق و ژرف معظم له به تاثیرات متقابل انسان بر محیط و محیط برانسان دارد.

اساسا مسکن یکی از نیازهای اساسی انسان در هر جامعه ای به شمار می رود،محیطی که در آن حریم خصوصی معنا و مفهوم پیدا می کند  و انسان بخش بسیاری از عمر خود را در آن می گذراند.

بطور تقریبی بیش از نیمی از عمر انسان در مسکن و سکونتگاه طی می شود،و قاعدتا چنین محیطی،نقش بسزایی در نوع  و سبک زندگی انسان ایفا می کند .

از نخستین سکونتگاه انسان که به عنوان سر پناه در غارها کلید خورد تا به امروز مسکن یا خانه با تغییرات و تحولات بسیاری همراه شده و سبک های متعددی از معماری به مرور زمان در آن لحاظ شده است.

آنچه که در نوع و سبک خانه سازی دخیل است به عوامل و مولفه های بسیاری وابسته است که محیط جغرافیایی، اقلیم و شرایط آب و هوایی،فرهنگ،عقاید،عادات و سنت ها در آن نقش تعیین کننده ای ایفا می کند،به بیان دیگر زنجیره ای از عوامل فوق در نوع ساخت و احداث مسکن و علایق و سلایق انسان اثرگذار است.

اگرچه در نگاه اول،مسکن با درکنار هم قرار گرفتن اشیا بی روحی همچون خشت و گل،چوب،آهن،ستون،سنگ و آجر و...بنا می شود اما به تدریج این ساختار بی روح،تاثیرات بسیار نافذ و تعیین کننده ای بر روح و روان انسان می گذارد.

در کنار عوامل فرهنگی،اعتقادی،سنتی و اجتماعی نوع کاربری نیز در شیوه ساخت مسکن تاثیرگذار است،به عنوان نمونه شیوه و شکل احداث محدوده ای که از آن تحت عنوان مسکن یا سرپناه یاد می شود بر مبنای اینکه مقرر است در آن فعالیت تجاری،تفریحی،خوابگاهی،ورزشی و...انجام شود متفاوت و متمایز خواهد بود.

 سبک معماری و روحیات و خلقیات حاکم بر جامعه

رضا رستم نژاد،کارشناس معماری و پژو هشگر اجتماعی در گفتگو با خبرنگار دفاع پرس با اشاره به نقش برجسته و حائز اهمیت مسکن در روحیات،خلقیات وشرایط حاکم بر جامعه اظهار داشت:با مطالعه و نگاهی تفصیلی به پیشینه تاریخی و تحولات اجتماعی،فرهنگی و سیاسی جامعه ایرانی به روشنی پی می بریم که با اندک دقتی در سبک معماری،تا حدودی می توان به دغدغه ها،انتظارات شرایط اجتماعی جامعه پی برد.

وی افزود:به عنوان نمونه یکی از سبک های معماری در سکونتگاه های جامعه ایرانی،احداث کوچه و پس کوچه های کم عرض بوده است،اصلی ترین دلیل این سبک از معماری کوچه ها به وضعیت امنیتی ادوار تاریخی ایران باز می گردد.

به واقع هدف از ساخت کوچه های تنگ و کم عرض مقابله با هجوم لشکر و سپاه دشمن به خانه و کاشانه مردم بوده،زیرا در چنین شرایطی امکان هجوم و تجاوز همه جانبه دشمن با تمامی امکانات و عِدِه و عُدِه دشوار و با محدودیت هایی همراه می شد.

این کارشناس معماری عنوان کرد:یکی دیگر از سبک ها و شیوه های ساخت و احداث منازل مسکونی به کوتاه بودن و کم ارتفاع بودن درب ورودی منزل معطوف می شود.

اصلی ترین عامل ساخت چنین ورودی هایی باز هم به شرایط امنیتی و اجتماعی جامعه ایران در مقاطعی خاص از ادوار تاریخی گذشته باز می گردد.

در چنین شرایطی،دشمن برای ورود به منازل،ناچار بود بصورت تک به تک و با خم کردن سر خویش وارد منزل مسکونی شود که در وضعیت های اینچنینی، اعضای خانواده فرصت حمله به متجاوز و دشمن را به نحو مطلوب تری به دشت می آوردند.

اوصاف فوق،همگی موید نقش مسکن و شیوه معماری آن در روحیات،خلقیات و شرایط اجتماعی حاکم بر ایران آن دوران دارد.

نیم نگاهی به معماری سنتی ایرانی

رشد و گسترش زندگی شهرنشینی،افزایش جمعیت و مهاجرت های فزاینده از روستاها به شهرها،باعث ظهور و بروز تحولات بسیاری در سبک و شیوه زندگی اجتماعی انسان و محیط پیرامونی وی شد.

معصومه بیگی،کارشناس ارشد جامعه شناسی و مطالعات اجتماعی در گفتگو با دفاع پرس عنوان کرد:یکی از شاخصه ها و اماکن مسکونی در تاریخ و فرهنگ سنتی ایران،منازل و باغ ویلاهایی با مساحت بالا است که حکایت از میل زندگی جمعی در خانوارهای ایرانی دارد.

وی افزود:انعکاس و جداسازی بخش های بیرونی و اندرونی اتاق ها،ایوان،حیات،باغچه،بادگیر،حوض و...از شاخصه های معماری سنتی ایران زمین محسوب می شود که هر کدام ریشه در خلقیات و روحیات خانوارهای ایرانی داشت.

بیگی گفت:با رشد جمعیت،ساختمان های وسیع و پهناور،جای خود را به ساختمان های عمودی ساز یا آپارتمان هایی داد که در آن تراکم جمعیتی بالایی در کنار یکدیگر زندگی می کنند.

کارشناس ارشد جامعه شناسی عنوان کرد:در منازل مسکونی امروزی با مساحت های50 ،70 ،100 متری عملا امکان شب نشینی های سنتی به شیوه ادوار گذشته و سنتی ایران زمین وجود ندارد.

وی افزود:اگر در گذشته جشن ها،شادمانی ها،عزا و مراسم سوگواری در منازل و با مشارکت جمعی بستگان،فامیل و همسایگان و...برگزار می شد،مساحت امروزی منازل عملا چنین امکانی را از خانوارها سلب کرده و این تالارها و باغات هستند که میزبانی چنین مراسمی را عهده دار هستند.

مخاطرات سبک معماری نوین و غربی در جامعه ایرانی

به تدریج با هجمه فرهنگی دشمن،شیوه ها و سبک معماری خاص غربی نیز به جوامع شرقی تزریق شد که جامعه ایرانی نیز از این هجمه و سبک خاص و  وارداتی معماری مصون نماند.

اگر در گذشته،منازل مسکونی،محلی برای گفتگو،دور هم نشینی،بحث،گفتمان،برگزاری جلسات،مذاکره و... به شمار می رفت،منازل مسکونی امروزه صرفا به خوابگاه هایی بدل شده اند که خانوارها،پس از پشت سر گذاشتن یک روز کاری با حضور در آن،صرفا به استراحت می پردازند.

بیگی با ذکر مطلب فوق عنوان کرد:در مقابل کافی شاپ ها،بوستان ها،پار کها،سفره خانه ها و...به محلی برای دور هم نشینی،گفتمان و...تبدیل شده اند که طبیعتا نظارت کمتری بر آن اعمال می شود زیرا از چارچوب خانه خارج شده و در چنین شرایطی،قاعدتا امکان لغزش،خطا و انحراف با ضریب بیشتری توام می شود.

گسست پنهانی

کارشناس ارشد جامعه شناسی در ادامه با اشاره به سبک ساخت و احداث منازل مسکونی و آپارتمانی در دوران معاصر گفت:اگر درگذشته سبک ساخت و احداث منازل به گونه ای بود که تمامی اعضای خانواده از احوالات یکدیگر مطلع بودند اما امروز انفکاک اتاق ها به نوع و شیوه ای است که گسست خانوادگی را بصورت پنهان در بر می گیرد زیرا اعضای خانواده با جداسازی هایی که در اتاق ها صورت گرفته کمتر ارتباط و تعاملی را با یکدیگر برقرار می کنند.

 بی تابی و پرخاشگری فرزندان

بیگی با اشاره به نیاز کودکان به شور،شادی و بازی گوشی عنوان کرد:فضای گسترده منازل مسکونی در گذشته امکان استفاده کودکان و پیگیری و انجام بازی های کودکانه بصورت فردی و جمعی را فراهم می ساخت اما منازل و واحدهای مسکونی در دوران جدید و معاصر با محدودیت های مساحتی که با آن مواجه است،عملا امکان تحقق این امر را سلب کرده و نتیجه چنین شیوه و سبک معماری،پرخاشگری و بی تابی کودان و فرزندان است که شور،شعف و بازی های کودکانه جز لاینفک زندگی آنها است و عدم تخلیه هیجانات و انرژی درونی آنها به تدریج مشکلاتی را برای روح و روان و حتی جسم کودکان و نوجوانان فراهم می سازد.

تعارضات و درگیری های خانوار های ساکن در واحدهای مسکونی

یکی دیگر از نتایج سبک معماری نوین و غربی،تعارضات و اصطکاکاتی است که خانوارهای ساکن در واحدهای مسکونی به تدریج با یکدیگر پیدا می کنند زیرا بطور طبیعی هر واحد مسکونی پذیرای خانواری است با فرهنگ، بینش و روش خاص زندگی خود و بعضا این خرده فرهنگ ها در مقاطعی با تعارضات و تناقضاتی در برابر یکدیگر همراه می شوند که این امر روابط را تیره و پرتنش می کند.

لزوم الگو برداری از شیوه های معماری اسلامی و ایرانی

در چنین شرایطی،ضرورت بهره گیری از معماری ایرانی و اسلامی در اصول شهر سازی،اصلی اجتناب ناپذیر و حائز اهمیت به شمار می رود.

اگر چه امکان الگو برداری 100 درصدی از شیوه های سنتی معماری در گذشته وجود ندارد اما می توان با نیاز سنجی و مقتضیات روز،سبک معماری را به شیوه ای عملیاتی ساخت که نواقص و نقاط ضعف مورد اشاره در شیوه های نوین معماری به حداقل ممکن کاهش یابد.

لازمه تحقق این امر بررسی ها و مطالعات کارشناسانه،فرهنگ سازی و آموزش است که با تلاش و برنامه ریزی مدون و اصولی و بهره گیری از کارشناسان زیربط در این عرصه حساس و خطیر محقق خواهد شد و قاعدتا در چنین شرایطی سبک زندگی اسلامی نیز در مسیر و چارچوب منطبق با ارزشهای انسانی و قالب های اسلامی معنا می گیرد.